» شورش و انقلاب نتیجه همزمانی آگاهی با فقر و استبداد سیاسی است

تهران-راک نیوز .مسعود فروزنده، استاد تاریخ می‌گوید: کودتای 28 مرداد تأثیری عمیق بر شخصیت شاه گذاشت و شاه جوان را به شاه مستبد بدل کرد. او معتقد است این کودتا در حوزه سیاست داخلی، موجب تغییرات ساختاری شد و استبداد به‌تدریج بر مجلس، سیستم اداری و احزاب سایه افکند. در حوزه سیاست خارجی، نوعی موازنه مثبت با اولویت همکاری بیشتر با آمریکا را به رویه ثابت بدل کرد. در حوزه اقتصادی نیز، با گسترش واحدهای صنعتی و مناسبات، سرمایه‌داری تجاری سامان یافت و مدرنیزه کردن جامعه ایران به شعار روز تبدیل شد. این شعار در سال‌های بعد هم‌زمان با افزایش درآمدهای نفتی به «تمدن بزرگ» تغییر کرد. فروزنده، یکی از انگیزه‌های اصلی کنشگران و پدیدآورندگان انقلاب اسلامی را کودتای 28 مرداد برمی‌شمرد و می‌گوید آگاهی هرگاه با فقر و استبداد سیاسی همراه شود، نتیجه‌ای جز انقلاب و شورش ندارد.  از نصب تصویر مصدق اجتناب می‎کنیم _آیا می‌توان کودتای 28 مرداد را نقطه عطف تاریخی دانست؟ چرا؟ فروزنده: کودتای 28 مرداد یک نقطه عطف تاریخی است چون تأثیرگذاری این رویداد، فرهنگ، سیاست و اقتصاد را متحول کرد. البته در تاریخ «اگر» جایی ندارد. اما در عالم ذهن تصور کنید اگر کودتا نمی‎شد، سیر تاریخی کشور ایران چه می‎شد و به کجا می‎رفت؟ به سخن دیگر، این حادثه درآمدی بر سلسله حوادث بعدی است. از نقطه‌نظر روانشناسی تاریخی نیز، این واقعه ازجمله انگیزه‎های اصلی برای کنشگران و پدیدآورندگان انقلاب اسلامی سال 57 به‌شمار می‎آید و همچنان نیز بسیاری از مردم ایران، کودتای 28 مرداد را در شمار جنایت آمریکا به‌حساب می‎آورند. این درحالی است که با وجود آنکه چند دهه از کودتای 28 مرداد گذشته است و ما کودتا علیه دولت ملی دکتر مصدق را مذموم می‌پنداریم، اما از نصب تصویر دکتر مصدق اجتناب می‌کنیم. _تأثیر کودتا بر صنعت : کودتای 28 مرداد چه تأثیری بر صنعت گذاشت؟ فروزنده: اولین اثر این کودتا، قرارداد موسوم به کنسرسیوم است که شرکت‌های بزرگ ازجمله هفت خواهران نفتی در آن حضور داشتند و آمریکایی‎ها توانستند به سهم 40 ‌درصدی در آن دست یابند. همچنین با ورود آمریکایی‎ها به صنعت نفت به‌صورت تدریجی شاهد حضور آنان در بخش نظامی هستیم. از سوی دیگر، سیاست نفتی شاه نیز باسیاست خارجی گره خورده است و سالیان بعد، بر اساس گفته‎های دکترین نیکسون، ایران به قدرت نظامی منطقه تبدیل می‌شود. انقلاب سفید و حزب رستاخیز مولود کودتا : کودتای 28 مرداد چه تأثیری بر فعالیت‎های کنشگران سیاسی گذاشت؟ فروزنده: دو نقطه عطف دیگر یعنی انقلاب سفید در 1341 و تأسیس حزب رستاخیز در 1353 به لحاظ تاریخی فرزند کودتای 28 مرداد هستند. تأسیس ساواک نیز از نتایج کودتا بود و نطفه آن در سال 1335 بسته شد و از 1337 به‌طور گسترده فعالیتش را آغاز کرد. با تأسیس این سازمان امنیتی، نظارت و کنترل در طول سال‌ها بر همه ارکان جامعه مانند صنوف، ادارات دولتی، کارخانه‎ها و صنایع، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، انجمن‎های محلی و زندگی شخصی سیاستمداران ادامه یافت. در ادامه نیز، با سرکوب فعالیت‎های جبهه ملی دوم و جنبش خرداد 1342 و همچنین در پی غلیظ شدن فضای سیاسی و پیدایی انسداد سیاسی، شکل و محتوای مخالفت‎ها به عملیات چریکی بدل می‎شود. به سخن دیگر، تغییر فاز در گفتمان سیاسی نتیجه «کودتا و سرکوب» بود که تمامی دریچه‌های تنفس اقشار میانی و تحتانی جامعه را مسدود کرد و به زندان اوین منتهی شد. _مبارزات سیاسی پس از کودتای 28 مرداد چه تغییراتی کرد؟ فروزنده: پس از کودتای 28 مرداد مبارزات سیاسی- مذهبی، به تغییر ساختار اقتصادی، توسعه صنعتی، آموزشی و همچنین پیدایی نیروهای جدید در صحنه فعالیت‌های مذهبی به «تحول مذهب به مکتب» منجر شد. پس از کودتا و افزایش درآمد نفتی در نیمه نخست دهه 40 شمسی، گام‌هایی نیز از طرف دولت برای مدرن کردن جامعه برداشته شد. همچنین تأسیس بانک‎ها، کارخانه‌های کوچک و متوسط،رفاه نسبی و هم‌زمان با آن، مباحث مارکسیستی گسترش پیدا کردند. چاپ مقالات و کتاب‌هایی که نگاه فلسفی غرب را تبلیغ کردند موجب شد روشنفکران مذهبی را در پی تفسیری نوینی از دین برای حل مسائل پیچیده جامعه، انسان، سیاست و تاریخ بکشاند. آن‌ها با اتکا به استدلال‎های کلامی و فلسفی، تفسیری نوین از انسان، جامعه و تاریخ ارائه کردند و مکتبی به معنای «باید و نبایدهای ایدئولوژیک» شکل گرفت. به عبارت دیگر، می‎توان پیدایی «مکتب» را پاسخ تاریخی به «جامعه در حال مدرن شدن» دانست. ‌_ تأثیر کودتا بر قشر روشنفکر و اهل قلم : باوجود استبدادی که از آن صحبت کردید چگونه میزان چاپ کتاب، مقاله و ترجمه افزایش یافت؟ فروزنده: از ضرورت‎های جامعه مدرن افزایش واحدهای آموزشی، پژوهشی، چاپ کتاب و مقاله است که اتفاقاً رشد مناسبی داشتند و از درون آن، پدیده‌های ضدنظام پدیدار شدند. از درون دانشگاه‌ها، دانشجویان مبتکر در حوزه صنعت و اقتصاد پدید آمدند و همچنین گروه‌های مبارزاتی با مشیِ رادیکال و چریکی نیز از آن برخاستند.  البته در حاشیه این موضوع باید اشاره کرد که گسترش واحدهای آموزشی، فرهنگی و انتشاراتی یک دهه پس از کودتا با رشد درآمد نفتی هم‌زمان شد و همچنین این موضوعات در هنگامه تثبیت دولت به وقوع پیوست که با نظارت شدید ساواک و سانسور توسط وزارت فرهنگ همراه شد. درآمد نفتی که بیشتر شد و همچنین با تسامح امیرعباس هویدا، بخشی از درآمد نفتی برای کمک به این واحدها اختصاص یافت. بنابراین، مجموعه تاریخ ایران کمبریج با کمک شرکت ملی نفت به سامان رسید.  دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه ملی، پلی‌تکنیک و نشریاتی مانند کاوش، مؤسسه هنری ابراهیم گلستان از این کمک‎های نفتی بهره بردند. این دانشگاه‎ها، مراکز آموزشی، آن تعداد از ترجمه‌ها و کتاب‌ها که به چاپ رسید، جامعه را یک گام ارتقا داد و موجب تحولات سیاسی و ایدئولوژیکی شد و در نهایت نیز به‌ضرر نظام سلطنتی تمام شد.  هرچند نظام سلطنت تلاش بسیاری کرد تا فلسفه شاهنشاهی را در قالب حزب رستاخیز و اصول انقلاب شاه و مردم نهادینه کند، اما رقیب مذهبی توانست با انطباق تاریخی خودش و همچنین ضرورت‎ها و روح زمانه، همه چیز را به خدمت بگیرد.  گفتنی است که آگاهی هرگاه با فقر و استبداد سیاسی همراه شود نتیجه‌ای جز شورش و انقلاب ندارد و جایگاه آن نیز عموماً شهر و طبقه متوسط جامعه است. شکل‌گیری ادبیات اعتراضی : _کودتای 28 مرداد چه تأثیری بر ادبیات گذاشت؟  فروزنده: پس از کودتای 28 مرداد، دو مضمون در شعر و ترانه به‌وجود آمد؛ یکی مضمون اعتراضی و دیگری مضمون غم، شعر و ترانه است. به عبارت دیگر، اشعار بن‌مایه اجتماعی می‌گیرند و نگاهشان به انسان تغییر می‌کند و انسانی معترض و یا غمبار را تفسیر می‌کنند. گفت‌وگو از :فرحناز غالبی خبر : محمد جواد سعیدی انتهای پیام /

تاریخ انتشار : 29 مرداد 1397, 12:55

» اخبار مرتبط:

مشهور‌ترین زن اوباش تهران +عکس

مقاومت شبانه يك ملت مقابل کودتا+گزارش تصویری

29 اسفند روزی ماندگار در حافظه ی ملت ایران

درس‌هایی از کودتا در ترکیه/ مقاومت مردم یارای ایستادگی در برابر توطئه داخلی و خارجی را دارد

کودتا در قطر/ امیر و همسرش فرار کردند

» اشتراک گزاری خبر

نام:*
ایمیل:*
متن نظر:
کد را وارد کنید: *

افزودن