» نوشتاری در خصوص فرصت سوزی های در احداث سد آبریز کهگیلویه

نوشتاری در خصوص فرصت سوزی های در احداث سد آبریز 

محمد قبائی سوق- دکترای منابع آب

پیرو مطرح شدن دغدغه های جمعی از معتمدین و نمایندگان تشکل های مردمی شهرستان لنده در خصوص احداث سد آبریز در دیدار با مسئولان اجرائی این شهرستان که به صورت گزارش خبری تحت عنوان "استمداد از مسئولان برای توقف پروژه سد آب‌ریز (مارون 2)" در رسانه های استان از جمله کبنانیوز انعکاس یافته است بدین وسیله پاسخ به دغدغه های مطرح شده با هدف پاسخگوئی مستدل به مسائل مطرح شده و تنویر و روشنگری افکار عمومی به ویژه مردم شریف شهرستان‌های بهمئی، لنده و بخش های سوق، چاروسا، دیشموک و دشمن زیاری به شرح ذیل آورده می شود:

1- تصویب سهم استان کهگیلویه و بویراحمد از منابع آب زیرحوضه رودخانه مارون-جراحی در قالب مصوبات کمیسیون تخصیص آب وزارت نیرو پس از سال ها بلاتکلیفی با وجود نفوذ نمایندگان و مدیران استان خوزستان در آب و برق کشور و نیز حساسیت در اجرای طرح های توسعه منابع آب در بالادست استان خوزستان، حاصل پیگیری های فراوان و دلسوزانه و تلاش همه جانبه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، مدیران آب منطقه ای استان و افرادی بود که بدون هیچ نگاه منفعت طلبانه شخصی و یا منطقه ای و حتی با هزینه از جایگاه ملی خود در بخش آب کشور به تحقق آن کمک کردند. تعیین سهم استان از منابع آب حوضه مارون در شرایطی مصوب شد که به علت عدم اجرای طرح-های توسعه منابع آب استان در این حوضه، استان خوزستان نسبت به سهم مصوب خود حدود یک میلیارد متر مکعب اضافه برداشت انجام می دهد. این مقدار اضافه برداشت بر اساس نتایج آماربرداری سال 1386 استخراج شده است و قطعاً مقدار اضافه برداشت با به روزرسانی آماربرداری از منابع آب سطحی و زیرزمینی در سال 99 عددی به مراتب بیشتر خواهد بود. این در حالی است که استان کهگیلویه و بویراحمد از سهم مصوب خود مطابق آماربرداری سال 86، تنها 85 میلیون مترمکعب (در حدود 25 درصد سهم مصوب در کمیسیون تخصیص آب) آن هم به صورت برداشت-های سنتی از منابع آب سطحی و زیرزمینی برداشت می کند. لازم به ذکر است در تعیین سهم استان های واقع در زیرحوضه رودخانه مارون-جراحی، ابتدا نیاز زیست محیطی تالاب شادگان در پایاب حوضه به صورت یک سهم جداگانه فراتر از یک استان کنار گذاشته شد و باقی مانده آب در دسترس بین استان های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد تقسیم شد. از اینرو با توجه به فرآیند پیچیده اخذ مجوز از کمیسیون تخصیص آب وزارت نیرو، مشخص شدن سهم استان از منابع آب زیرحوضه رودخانه مارون-جراحی که با پیگیری و تلاش همه دلسوزان انجام شده است گام مهمی در جهت احقاق سهم ساکنان استان در این حوضه آبریز بوده است و دادن نسبت های عدم کلان نگری و منفعت طلبی شخصی به افراد درگیر در این امر مهم به دور از انصاف و رعایت عدالت می باشد.  

2- طرح های دارای مجوز تخصیص آب استان از زیرحوضه رودخانه مارون-جراحی علاوه بر سد آبریز شامل ایستگاه پمپاژ آبلش لنده، سد سرآسیاب یوسفی ممبی، طرح تغذیه مصنوعی ممبی، ایستگاه پمپاژ دیشموک، سد سقاوه، سد قلات و طرح تامین و انتقال آب به اراضی دهدشت غربی (آبیاری اراضی شهر سوق و بیش از 10 روستا شامل لیر، بلوط بنگان، چنگلوا و ... ) می باشند و مجوز همه آن ها با رعایت سهم استان خوزستان از طریق برداشت های سنتی و شبکه پایاب سد مارون و نیاز زیست محیطی تالاب شادگان مورد موافقت قرار گرفتند. در تمامی مجوزهای طرح های توسعه منابع آب بر اساس موقعیت قرارگیری در شبکه رودخانه ای حوضه با توجه به نوع مصارف آن ها اطمیان پذیری از تامین آب طرح های پائین دست در طرح های دارای هدف آب شرب بیش از 95 درصد و در طرح های با مصارف کشاورزی بیش از 80 درصد می باشد. از اینرو با انجام طرح های مصوب در بالادست هیچ گونه کمبود و عدم تامین آبی در طرح های پائین دست ایجاد نخواهد شد و به طور قطع احداث سد آبریز هیچ گونه کمبود آبی برای پائین دست در خوزستان نسبت به سهم مصوب آن ایجاد نخواهد کرد و به تبع آن با اطمینان بسیار بالاتر هیچ کمبود تامین آبی در شهرستان لنده به لحاظ کمی را سبب نخواهد شد. 

3- همان طور که در بند 2 آورده شد در طرح های توسعه منابع آب در قالب سهم استان علاوه بر سد آبریز، طرح های تامین آب دهدشت غربی، ایستگاه پمپاژ آبلش لنده، سد سرآسیاب یوسفی ممبی، تغذیه مصنوعی ممبی، سد سقاوه، سد قلات، تامین آب شرب دیشموک، ایستگاه پمپاژ دیشموک منظور شده اند که در جهت بهره مندی حداکثری از ظرفیت سهم استان از منابع آب این حوضه جهت ساکنان اصلی مارون از جمله شهرستان‌های بهمئی، لنده و بخش-های سوق، دیشموک و ... می باشند. با بهره برداری از طرح های مذکور هنوز نسبت به سهم مصوب تعیین شده حدود 50 میلیون مترمکعب برای سایر مصارف استان در این حوضه ظرفیت استفاده از آب وجود دارد که در صورت تعریف طرح های مصوب دیگر در قالب این سقف محدودیتی برای استفاده وجود ندارد. بنابراین دلایل ذکر شده برای مخالفت با احداث سد آبریز مبنی بر این که سهم تعیین شده جوابگوی نیازهای کنونی و آتی ساکنان این حوضه نمی-باشد ادعای نادرست و به دور از واقعیت می باشد و نسبت به طرح های مصوب هنوز ظرفیت برای سایر طرح ها از جمله در بخش فعالیت های معدنی- صنعتی در قالب سهم استان در این حوضه وجود دارد.

4- تامین کمبود آب شرب دهدشت، سوق، لنده و چرام و روستاهای اطراف به مقدار 17 میلیون مترمکعب و تامین آب شرب شهر لیکک و روستاهای مسیر به حجم 5/5 میلیون مترمکعب از سد کوثر در حوضه زهره-هندیجان در حال اجراست و موقعیت شهرها و روستاهای مقصد نسبت به حوضه تامین کننده آب متفاوت می باشند. این استدلال که آب هرحوضه برای مصارف همان حوضه مصرف شود دارای پشتوانه منطقی نمی باشد و وزارت نیرو حسب وظایف حاکمیتی در تامین پایدار آب شرب شهرها و روستاها بر حسب ضرورت از طرح های انتقال بین حوضه ای استفاده می کند. علاوه بر این طرح تامین و انتقال آب شرب و صنعت دیشموک و قلعه رئیسی و روستاهای تابعه از رودخانه لیراب در دست اجرا می باشد. بنابراین هیچ گونه کمبودی در تامین آب شرب و صنعت شهرها و روستاهای استان در حوضه مارون در برنامه ریزی افق آتی وجود ندارد.

5- سد آبریز با حجم تخصیص آب به مقدار 135 میلیون مترمکعب برای تامین آب شرب و صنعت و کشاورزی شهرستان های کهگیلویه و چرام و تامین انرژی برق آبی حدود 16 مگاوات (قابل افزایش تا 55 مگاوات) در مراحل نهائی مطالعات می باشد. احداث سد مذکور علاوه بر اهداف ذکر شده می تواند ضمن ایجاد اشتغال زائی، منجر به توسعه فعالیت های اقتصادی مبتنی بر گردشگری در کنار جاده دهدشت پاتاوه خواهد شد و با تنظیم سیلاب های فصلی سبب تثبیت بستر رودخانه در پائین دست و کاهش خسارات سیلاب به تاسیسات برداشت آب در روستاهای مناطق قلعه گل، قلعه دختر، تراب، ایدنک می شود. علاوه بر این با توجه به اهداف برق آبی می تواند کمک موثری در تولید برق در زمان پیک نماید. از این رو اهداف ذکر شده را باید به صورت یک مجموعه بهم پیوسته در رونق و تحول آفرینی در منطقه کهگیلویه ارزیابی کرد و پیشنهادات مطرح شده برای تامین آب اراضی طرح سد آبریز از گزینه های جایگزین سبب از دست دادن اهداف دیگر سد آبریز خواهد شد که در هیچ طرح دیگری قابل دستیابی نمی باشند علاوه بر این باعث از دست رفتن بخش بیشتری از سهم مصوب استان از حوضه رودخانه مارون خواهد شد که در پشت سد مارون ذخیره و در دسترس هیچ یک از ساکنان استان در حوضه مارون جهت بهره برداری نخواهد بود.

6- در خصوص پیشنهاد نمایندگان تشکل های مردمی شهرستان لنده در بند 2 برای انتقال آب به صورت پمپاژ از روستای تراب برای اراضی دهدشت به عرض می رساند با توجه به هزینه های بالای نگهداری و بهره برداری از ایستگاه پمپاژ، میزان بالای برق و نسبت فایده به هزینه کمتر از یک، طرح های ایستگاه های پمپاژ نتوانسته اند موجبات رضایت مندی ذی نفعان را فراهم نماید و در شرایط کم آبی و خشکسالی به علت عدم وجود آب تنظیمی، روند برداشت آب با پمپاژ مختل خواهد شد. علاوه بر این نهایت وسعت اراضی قابل بهره برداری از طریق ایستگاه های پمپاژ د رگزینه انتقال از تراب با محدودیت های ذکر شده در حدود 5 هزار هکتار می باشد که با توجه به مزیت استفاده از آب ثقلی و امکان زیرکشت بردن سطح 25 هزار هکتار با احداث سد آبریز این پیشنهاد به لحاظ فنی و اقتصادی نمی تواند راهکار مناسبی باشد. 

7- در پایان لازم به ذکر است نگاهی به نحوه پراکنش جغرافیائی و اهداف طرح های مطالعاتی و اجرایی و در دست بهره برداری مهار آب در استان به روشنی نشانگر این واقعیت است که بهره برداری از منابع آب موجود در استان تاکنون عمدتاً با هدف توسعه استان های همجوار و تامین نیازهای حال و آینده آن ها بدون توجه به نیازهای مردم استان صورت گرفته است و مخالفت با احداث سد آبریز به بهانه مسائل مطرح شده در درخواست نمایندگان تشکل های مردمی شهرستان لنده که در این نوشتار به آن ها پاسخ داده شده است نادیده گرفتن تلاش های انجام شده جهت بهره-مندی از سهم مصوب استان از این حوضه و تامین منافع استان های همجوار می باشد و کسانی که خود را نمایندگان تشکل های مردمی معرفی می کنند انتظار می رود در شرایطی که جامعه ما و بخصوص استان و شهرستانهای چهارگانه کهگیلویه بزرگ نیازمند آرامش و وحدت و همدلی هستند و از نبود اشتغال و تامین معیشت خود به دلیل عدم تامین حداقل زیرساختها از جمله آب در رنج و محرومیت به سر میبرند با اجتناب از اختلاف انگیزی ها به بهانه های نادرست، فرصت تاریخی برای رفع محرومیت از چهره کهگیلویه را نسوزانند.