» آیین هایی که در هیاهوی ترقه و نارنجک گم شدند /چهارشنبه سوزی!!

چهارشنبه سوری یکی از آیین های کهن ایرانی است که گذر زمان، آداب و رسوم های آن را از یاد برده و امروز بیشتر برای جوانان و نوجوانان با صدای ترقه و فشفشه و نارنجک های دست ساز همراه است.

  کارشناسان مردم شناسی، چهارشنبه سوری را یک جشن بهاری می دانند که مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان با برافروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند.

گَرد فراموشی که گذر زمان به روی آیین های چهارشنبه سوری پاشیده است، سبب شده تا این مراسم به یک مراسم دست و پاگیر و دلهره آور برای خانواده ها تبدیل شود غافل از آنکه دفع شر و آسیب های چهارشنبه سوری امروزی تنها از طریق بازگشت به آیین های گذشتگان امکان پذیر است.

نوجوان و جوانان امروز بیش از آنکه با نام آیین های چهارشنبه سوری آشنا باشند، اسامی انواع مواد محترقه ای که در این شب برای ایجاد صداهای مهیب کاربرد دارد را می دانند.در واقع حالا باید چهارشنبه سوری را برای این نسل  چهارشنبه سوزی دانست!

فشفشه، سیگارت، نارنجک دست ساز، ترقه، موشکی، اکلیل سرنج، زرنیخ، انواع نورافشان ها از جمله مواد محترقه ای است که امروز جزو جدایی ناپذیر چهارشنبه سوری ها شده و بسیاری برگزاری آیین این شب را بدون استفاده از این وسایل ناممکن می دانند.

در مقابل، قاشق زنی، آش چهارشنبه سوری، فال گوش نشینی، کوزه شکنی و بالونی عناوین آیین های شب چهارشنبه سوری در اقصی نقاط ایران است که شاید بجز یک یا دو مورد آن، بقیه برای بسیاری از مردم ناآشنا باشد.

ˈکوزه شکنیˈ را می توان یکی از این آیین ها دانست که مردم پس از آتش افروزی، مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به نشانه شور چشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین می انداختند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سرش می چرخاند و نفر آخر کوزه را از پشت بام به کوچه پرتاب می کرد تا با این کار تیره بختی و تنگدستی و شوربختی از خانواده دور شود.

تقسیم آجیل شب چهارشنبه سوری از دیگر آیین های منسوب به این مراسم است که زنان برای ادای نذر خود آن را خریداری می کردند و بین آشنایان پخش می کردند.

قاشق زنی یکی دیگر از این مراسم ها است که هنوز افتان و خیزان ادامه حیات می دهد؛ در این مراسم کودکان و نوجوانان قاشق و کاسه مسین بر می داشتند و شب در کوچه به راه می افتادند و در هفت خانه را می زدند و با کوبیدن قاشق به کاسه مسین صاحب خانه را خبر می کردند؛ صاحب خانه نیز شیرینی و آجیل و چیزهایی از این دست به کاسه کودکان می ریخت تا کام آنان شیرین شود.

شب چهارشنبه سوری با اینکه یک مراسم در استقبال از نوروز و بهار به شمار می رود، اما ویژگی های متمایز خود را دارد و به همین خاطر اقوام ایرانی در استان های مختلف به تناسب سنت های خود برنامه های ویژه ای را برای این شب تدارک می بینند.

برای نمونه در میان طوایف آذری زبان کشور مرسوم است که در این شب خانواده داماد

ˈخنچهˈ برای خانواده عروس بفرستد؛ این خنچه ها به طور معمول شامل میوه، شیرینی، گل، ماهی و خریدهای عروس است.

یا در استان های جنوبی بویژه در بوشهر مردم پس از آتش افروزی در خانه ها و پریدن از روی آن، با قایق از روی آب گذر می کنند تا نحسی این شب از بین رود.

در شهر شیراز نیز دختران جوان برای شودن بخت در شب چهارشنبه سوری به سعدیه می روند و از آب استخر سعدیه بر سر و روی دختران می ریزند.

در استان مرکزی نیز مردم علاوه بر آیین آتش افروزی، برای آمرزش اموات مقداری خرما یا شکرپنیز تهیه می کنند و یا حلوا درست کرده و به عابرات تعارف می کنند.

با وجود این تنوع آیینی در اقصی نقاط کشور و آگاهی مردم از اینکه چهارشنبه سوری یک مراسم کهن و باستانی است، اما همگان معترف هستند که رفتارهای غلطی که در قالب چهارشنبه سوری انجام می شود، این مراسم باستانی را به حاشیه رانده است.

شبی که قرار بود شب شادمانی مردم در استقبال از بهار باشد امروز به یک شب دلهره آور تبدیل شده که تبعات و تلفات آن بیش از خاطرات خوشی است که از این شب در یادها می ماند.

منسوخ شدن این آیین های قدیمی و جایگزینی آن با رفتارهای غلط و پر مخاطره برای آحاد جامعه خطرناک است و این رویه جز با یک همت عمومی از سوی مردم و بازگشت به یادمان های گذشتگاه امکان پذیر نیست؛ تقارن چهارشنبه سوری با شب سال نو در سال جاری می تواند شروعی برای این بازگشت باشد.