» رئیس علی دلواری اصالتی نورآبادی دارد یاکهگیلویه وبویراحمدی یا...

تاریخ پر فراز و نشیب ایران، حاصل خاطرات تلخ و شیرین است که هر کدام به نوبه خود دارای دلایل و شواهدی است و همه آن تلخی و شیرینی به ثبت رسیده است. و بی شک قیام دلاوران جنوب به رهبری شهید رئیسعلی دلواری نیز یکی از خاطرات سراسر افتخار نه تنها برای استان بوشهر و تنگستانیها بلکه برای تمام ملت ایران است.

- برای شروع زندگی نامه لطفا به طور خلاصه درباره اهمیت نهضت جنوب ایران به رهبری رئیسعلی دلواری، توضیح دهید.

- نهضت جنوب ایران به جلوداری رئیس علی دلواری و همراهی و همگامی سران قبایل تنگستان، بوشهر، دشتی و دشتستان از جمله : زایر خضرخان اهرمی، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، خالوحسین بردخونی، غضنفر السلطنه برازجانی و پشتیبانی آزادگانی چون : سیّد محمّد رضا کازرونی و میرزا علی کازرونی در جریان جنگ بین الملل اوّل، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم جنوب ایران بشمار می رود. این نهضت خود جوش و مردمی که بر پایه دو اصل اساسی زندگی، یعنی عقیده و جهاد بنا شده بود، هدایت دینی را از علماء آگاه زمان از جمله : شیخ الشریعه اصفهانی، سیّد مصطفی کاشانی از نجف اشرف و مجتهدین منطقه سیّد عبدالله بهبهانی، سیّد مرتضی اهرمی و شیخ محمّد حسین برازجانی و هویّت ملّی را از احرار و سران عشایر غیور و میهن دوست دریافت نمود.

درباره نسب و ریشه خانوادگی رئیس علی، اختلاف نظرهایی وجود دارد. چه اطلاعاتی در مورد حسب و نسب رئیس علی وجود دارد؟

- رئیس علی فرزند زایرمحمّد فرزند غلامحسین فرزند عالی فرزند عوض فرزند احمد فرزند محمّد از طائفه مشهوربه ممسنی یا احمدی است. مادرش «شهین» دخترعلی فرزند زایرمحمّد ازطائفه فولادی باغک تنگستان بود. در مورد نسب و ریشه خانوادگی رئیس علی سخن قاطع  و بدون حرف و حدیثی را نمی توان یافت. برخی، خانواده او را اصالةً از مهاجرین نورآباد لرستان و برخی دیگر از نورآباد ممسنی  و عدّه ای نیز از کهگیلویه و بویر احمد می دانند. براساس مصاحبه حاج محمود نامور خواهرزاده رئیسعلی که در سال 1373 صورت گرفته، در دورۀ حکومت زندیه سه برادر به نامهای احمد مُحمَد، حسن مُحمَد و محمد مُحمَد از ناحیه نورآباد ممسنی به استان بوشهر مهاجرت می نمایند. احتمالاً دلیل این مهاجرت، درگیریهای قبیله ای و اختلافات درون ایلی بوده است. آنان به ناحیه تنگستان میرسند، احمد در روستای دلوار، حسن در چاه تلخ و محمّد در روستای گلکی سکنی می گزیند. حسن در همان زمان، توسط مباشران خان در قلعه تنگستان کشته می شود. محمّد نیز بلا عقب بوده و فرزندی نداشته است. احمد که از نیای رئیس علی محسوب می شود، صاحب فرزندانی می گردد که به ترتیب: عوض، عالی، زایرغلامحسین و زایر محمّد اسلاف رئیس علی بوده اند. آنان هریک در زمان خود، بزرگ و کدخدای محل بوده و ریاست خاندان و ساکنین منطقه ساحلی تنگستان داشته اند. بعدها که نام خانوادگی در کشور مرسوم شد، تعیین فامیلی احمدی برای فرزندان احمد تا حدی مبیّن این گفته است.

تولد شهید رئیسعلی دلواری

شهید رئیسعلی دلواری حدود سال 1299 ه.ق/1881 میلادی در روستای دلوار (شهر فعلی دلوار) از توابع بخش دلوار دیده به جهان گشود. پدرش «زایر محمد» (که بعد از شهادت فرزندش ملقّب به معین الاسلام شد) و مادرش «شهین» نام داشت. رئیسعلی دوران کودکی را در زادگاهش با فرا گرفتن فنون رزمی، اسب سواری، تیر اندازی و آموختن قرآن مجید و اشعار حافظ و سعدی و ادبیات فارسی سپری کرد. از دوران کودکی و نوجوانی فردی دلیر و شجاع و در میان هم سالانش از برجستگی های خاص برخوردار بود.
اراده استوار و ثابت قدم او در دفاع از محرومان جامعه و پاسداری از مرزهای میهن و ایمان مذهبی از همان زمان با جان او آمیخته شد، و بعد ها این خصایل از وی مردی مجاهد و مبارزی آشتی نا پذیر ساخت. در تیراندازی مهارت فوق العاده ای کسب کرد که در سطح تنگستان و... کمتر کسی به دقت او تیر اندازی می کرد. با شروع انقلاب مشروطه در سال 1324 ه.ق در حالیکه بیش از 25 سال نداشت از جمله پیشگامان مشروطه خواه در جنوب ایران بود. وی از جمله معدود رهبران تنگستان بود که صادقانه به مشروطیت ایمان داشت.

با کودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه خواهان 1326/1908 و استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر به وجود آمد که در مرکز آن روحانی برجسته ای چون آیت ا... سید مرتضی علم الهدی قرار داشت ایشان با همکاری رئیسعلی دلواری و همرزمان وی از تنگستان و دشتی طی یک هجوم ناگهانی بوشهر را از لوث وجود عناصر وابسته به دربار پاکسازی کرده و اداره امور گمرک و انتظامات را عهده دار شد این امر بر دولت بریتانیا گران آمد و آنان برای تضعیف مشروطه خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران شروع به سرکوب عناصر انقلابی کردند. اما رئیسعلی مردی نبود که به آسانی از عقاید خود دست بردارد به همین دلیل فعالیت گسترده ای علیه منافع انگلیسی ها در جنوب ایران آغاز کرد و اقتصاد بازرگانی انگلیس را در بوشهر به خطر انداخت. انگلیسی ها برای سرکوب رئیسعلی «احمد خان دریا بیگی» حاکم دست نشانده بوشهر را تحریک کردند که به دلوار حمله کند احمد خان با پشت گرمی انگلیسی ها چند بار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت شجاعانه رئیسعلی و یارانش دفع شد. طوری که احمد خان چند بار به دیدن رئیسعلی رفته بود و بهش پیشنهاد داده بود که هر چقدر پول بخوای بهت میدیم ولی دست از جنگ بردار و رئیسعلی به احمد خان گفت برو اربابات بگو ایرانی غیرت دارد و غیرت قیمت ندارد.در آستانه ی جنگ جهانی اول نیروهای انگلیسی به بهانه ی حفظ نظم و امنیت شروع به اشغال تدریجی جنوب ایران نمودند این حرکات برای رئیسعلی دلواری قابل تحمل نبود و آن را نقض آشکار حق حاکمیت ملی و استقلال ایران می دانست به دنبال آن علمـــای جنوب ایران از جمله آیــــت ا.. سید عبـــــدالحســــــین لاری و سید عبدا... بلادی بوشهری علیه قوای انگلیس واکنش نشان دادند و کلیه مسلمین را به نبرد با متجاوزین فرا خواندند. سرانجام به فرماندهی رئیسعلی و مبارزین تنگستانی و دشتی به قوای انگلیس در بوشهر حمل ور شدند. رئیسعلی در یورش های شبانه ضربات و تلفات مؤثری بر انگلیسی ها وارد آورد در یکی از این شبیخون ها رئیسعلی دو تن از افسران بلند پایه انگلیسی به همراه چند سرباز هندی به هلاکت رساند. این اقدام برای انگلیسی ها غیرقابل تحمل بود تا اینکه در 26 رمضان 1333 انگلیسی ها شبانه بوشهر را با چهار ناو جنگی و صدها نفر سرباز به اشغال خود در آوردند. چند روز بعد از اشغال بوشهر نیروی دریایی بریتانیا برای دستگیری و نابود کردن رئیسعلی و قوای او در اوایل شوال 1333/13 اوت 1915 با چندین فروند ناو جنگی و صدها نفر سرباز هندی و انگلیسی به ساحل دلواریورش بردند. رئیسعلی که از قبل خبر حمله به دلوار را شنیده بود بلافاصله اقدام به خارج کردن زنان و کودکان از دلوار و پناه دادن آنان در کوه های اطراف دلوار کرد.سربازان بریتانیایی هنگامی که وارد دلوار شدند که روستا خالی از سکنه بود آنان خشمگین شروع به گلوله باران منازل مسکونی و قطع درختان خرما کردند. رئیسعلی شب هنگام با حدود چهار نفر تفنگچی به قوای متجاوزین شبیخون زدند در این شبیخون شماری از سربازان انگلسیی و هندی به هلاکت رسیدند و ده ها نفر دیگر نیز مجروح شدند شکست قوای انگلستان در دلوار یکی از نکات برجسته ی تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به شمار می رود پس از جنگ دلوار، رئیسعلی به حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسی ها ادامه داد و با همفکری علمای جنوب طرح حمله سراسری به بوشهر و آزاد سازی آن را پی ریخت در گیرو دار طرح چنین حمله ای بود که در شب 23 شوال 1333/ 3 سپتامبر 1915 هنگامی که رئیسعلی در محلی به نام «تنگگ صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیس را داشت. و در اثنای آن هنگام وضو گرفتن و آماده ی به نماز شدن از پشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و در دم به شهادت نائل آمد وی هنگام شهادت حدود 34 سال داشت و تنها یک کودک خردسال به نام بهادر از او بر جا مانده بود اکنون نوه ی او (گل اندام) در قید حیات می باشد.

مبارزات جانانه ی شهید رئیسعلی دلواری برگ زرین دیگری را در تاریخ مقاومت دلیر مردان ایران در مبارزه با استعمار رقم زد.

 گویا همین واقعه باعث برآشفته شدن انگلیسی ها و بهانه سازی برای لشکرکشی به بوشهر شده است؟

این حادثه  برای انگلیس یها گران تمام شد و سخت آنان را برآشفت و در صدد برخورد جدّی با دولت ایران برآمدند، لذا مقامات انگلیسی درلندن ، هندوستان و تهران به تبادل نظر پرداختند و شرایطی سخت به دولت ایران پیشنهاد دادند. پیشنهاد حکومت هندوستان شرایط زیر بود:

1- اقدامات معین و قاطعی برای مجازات خوانینی که در ناآرامی بوشهر دست داشته اند.

2- پرداخت خسارت به مبلغ 5000  لیره درمورد کشتن هرافسر 500لیره برای هر سرباز و 100 لیره برای هر سرباز مجروح.

        3- اقدام قطعی دربارۀ آلمانیهایی که در حال حاضر در ایرانند ، موجبات دستگیری آنها، خلع سلاح ، توقیف یا استرداد آنان به انگلیسیها جهت اخراجشان.

        4- فراخوانی حاکم کنونی فارس.

مارلینگ سفیر انگلیس درتهران ،شرایط فوق را کافی نمی دانست و شرایط زیر را پیشنهاد داد:

1- نامه رسمی مبنی برمعذرت خواهی از واقعه حمله.

2- خلع حاکم شیراز و جایگزینی شخصی به تأیید ما.

3- مجازات ایل خاطی، خلع و یاغی خواندن سران آنان.

4- انتخاب افسران سوئدی توسط ما، برای کرمان ، بوشهر و فارس.

5- دستگیری و اخراج واسموس ، خلع سلاح و جمع آوری تمام مأموران آلمانی ناشناخته و طرفدارانشان در سراسر ایران.

6- توقیف اسرای جنگی فراری اطریشی.

7- پرداخت20000 لیره برای قتل افسران.

دولت ایران در برابر این درخواست ها چه کرد؟

 شرایط فوق به اعتراف خود مارلینگ، بسیار سنگین بود و می دانست که ایران توان انجام آن شرایط را ندارد. اوضاع بحرانی دولت ایران و تغییرات کابینه مانع از توجه به تقاضاهای دولت انگلیس شد. در نتیجه دولت انگلیس که برای پیشبرد مقاصد خود و دستیابی به ثروت و مسیر امن ایران برای مقابله باجبهه عثمانی داشت، موقعیت استراتژیک بوشهر را به اشغال در آورد.

 بوشهر چه اهمیتی برای منافع انگلیس داشت؟

- بوشهر برای موقعیت و منافع انگلستان اهمیّت فراوانی داشت، زیرا ورود عثمانی به جنگ و هم مرزی بصره و خوزستان موجب ضربه پذیر شدن منافع نفتی خوزستان می شد که انگلستان امتیاز بهره برداری آن را داشت. از سوئی بوشهر به عنوان نقطۀ استراتژیک ارتباطی، اقتصادی و سیاسی خلیج فارس متأثر از فعالیتهای گسترده نمایندگی آلمان به ویژه واسموس و پیشینه تحرکات سیاسی این بندر، بصورت کانون و فعالیتهای ضد انگلیسی درآمده بود. انگلیسی ها بمنظور بدست گیری ابتکار عمل و جلوگیری از خطرناک شدن وضع خلیج فارس ، بخشی از عملیات علیه عثمانی در بین النهرین را با تصرف بصره و پیشروی در سرزمینهای عثمانی آغاز و این عملیات را از بوشهر بعنوان مرکز فرماندهی و تدارکاتی خود هدایت نمودند. بنابراین تسلط اطمینان بخش بر این بندر استراتژیک برای آنان ضرورت داشت. انعکاس وسیع فتاوای جهاد علماء عراق در بوشهر، انگلیسی ها را بشدت دچار وحشت نمود و چاره کار را در اشغال بوشهر دیدند. آنان پرچم ایران را پایین کشیدند و پرچم بریتانیا را برافراشتند. از اولین اقدامات انگلیسی ها، انتشار تمبری با این مشخّصه بود : « بوشهر در تصرف بریتانیا» !

اشغال بوشهر در چه تاریخی رخ داد و عکس العمل رئیس علی چه بود؟

 در تاریخ یکشنبه 8 اگوست 1915 م مطابق با 26 رمضان 1333هـ .ق نیروهای انگلیسی بدون مقدمه و اخطار قبلی و اعلام جنگ به دولت ایران، در بوشهر پیاده شدند. آنان که قبلاً جزایر خلیج فارس را متصرف شده بودند، بوشهر را که علاوه بر موقعیت ژئوپولتیک، مرکز عمده ی مبادلات تجاری و صادرات و واردات با شبه جزیره ی هند و شیخ نشینهای حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپائی بویژه انگلستان و آلمان بود، به اشغال درآوردند.این اقدام، مرزنشینان غیور تنگستانی را که در گذشتۀ نه چندان دور تا یکی دو سال قبل از جنگ جهانی اوّل سابقۀ برخورد و مقابله با نیروهای تجاوزگر داشتند، به عکس العمل واداشت. رئیس علی دلواری که دردوران مشروطیّت به همراهی علم الهدی اهرمی، نظام امور بوشهر را بدست گرفته و بر سر کنترل و نظارت برگمرگ، با انگلیسی ها کلنجار رفته بود و همچنین قبل از شروع جنگ بین الملل هم تجربه برخورد با نیروهای انگلیسی را داشت، در نوک پیکان حمله به اشغالگران قرار گرفت.

 راهبرد و خطّ مشی مبارزاتی رئیس علی چگونه بود؟

 نهضت تنگستان و قیام مردمی جنوب ایران به پیشگامی رئیس علی دلواری از جمله مقاومتهای ضدّ استعماری در تاریخ کشوراست که بر دو انگیزه دینی و ملّی استوار است. آنچه از اسناد تاریخی برمی آید، برجستگی بُعد اعتقادی آن است، زیرا جهت گیری سیاست دولت وقت، به عنوان منشأ اقتدار ملی، بر اصل بی طرفی بنا شده بود و نه تنها در طول مبارزه مساعدتی در راه پیروزی قیام ننمود که در بسیاری مواقع برپایۀ همان اصل، رودرروی مبارزان و همسو با دشمنان قرارداشت. در منطقه نیز، همفکری و همیاری سران قبایل وجود نداشت که جبهۀ واحد و همگونی در برابر دشمن ایجاد شود، بلکه جریان تقابلی حکام دوست و همسو با منافع انگلیس، در برابر سران مجاهدین، عرصه را نیز برآنان تنگ می نمود. بنابراین از جهت سیاسی، اجتماعی و نظامی، زمینۀ قیام فراهم نبود و به همین دلایل، این قیام نتوانست جنبۀ ملّی و سراسری به خود گیرد. امّا از نظراعتقادی و بُعد مذهبی به لحاظ واکنش علمای دینی و مراجع تقلید در نجف اشرف، که در آن زمان مرکزثقل حوزه های علمیّه شناخته می شد، مقابله با اجانب و اشغالگران به منزلۀ جهاد در راه دین و دفاع از حریم مسلمین تلّقی می شد و به صراحت حکم جهاد صادر گردید. این امر، مردم خطّۀ جنوب را که هم تقیّد دینی داشتند وهم درحوزۀ جغرافیایی خلیج فارس، با عراق به منزلۀ بخشی از بلاد مسلمین و وابسته به دارالخلافه اسلامی دارای ارتباطات منطقه ای بودند و از همه مهمتر اینکه منطقۀ زندگی خود را در اِشغال بیگانه می دیدند، پیروی ازدستورات و احکام علماء واجب شمرده می شد. براین اساس، گرایش و عملکرد شخص رئیس علی در ارتباط با این حرکت، بیش از هرچیز بر مبنای احکام دینی شکل گرفته بود.

  مبارزه با انگلیسی ها، رئیس علی به چه موفقیت هایی دست یافت؟

 رئیس علی در همه ی درگیری هایش با نیروهای انگلیسی، متأثّر از ایمان دینی و اراده ی قلبی و با تکیه بر هوش نظامی و تجربه ی پارتیزانی خود، توانست موفقیّت های چشمگیری را به دست آورد و خود را در صدر دغدغه ی نوک پیکان حمله ی دشمن قرار دهد!. جنگهای دلوار، کوه کزی، شبیخون نیروهای مستقر در بهمنی و درگیریهای تنگک، همگی نقش مؤثّر رئیس علی در هدایت نیروهای جهادی و ایجاد مشکل برای انگلیسی ها را به وضح روشن و برجسته نمود. بالأخره در یکی از همین درگیری ها بود که دست بیگانه از آستین خودی بیرون آمد و وجود محوری رئیس علی را از برابر مسیر تجاوز دشمن حذف نمود!.

درباره شهادت رئیس علی  و اینکه شهادت وی چه تاثیری در ادامه مبارزه داشت؟

 در باره ی شهادت رئیس علی سخن زیاداست. کوتاه و مختصر این که آفتاب عمر گرانمایه ی این انسان مؤمن به دین و دوستدار میهن، در فرآیند یک توطئه ی خباثت بار دو جانبه متشکل از حسادت داخلی و عداوت خارجی، در عنفوان جوانی افول نمود!. اگرچه شهادت او نیروهای جهادی را در صفوفی مستحکم قرار داد و تا نهایت امکان، آنان استوار و وفادار با آرمانهای نهضت نگاه داشت و برخی در بحبوحه ی جنگ و بعضی متأثّر از جهت گیری ها و صف بندیهای مرتبط با قیام مردمی، جان خود را فدا کردند؛ امّا حذف وجود گرانسنگ رئیس علی، خلأ جبران ناپذیری در میان مبارزان نهضت ایجاد نمود و دشمن نیز به خوبی از این وضعیّت به نفع خود بهره برداری کرد!.

 سالها از نهضت جنوب و مبارزه رئیس علی بر علیه انگلیسی ها می گذرد، اما به طور جدی نگاهی آسب شناسانه به این نهضت صورت نگرفته است.

هر نهضت اجتماعی، سیاسی و قيام دفاعي که در عرصه ی اجتماع نمود و اثر داشته باشد، از وجوه مثبت و منفی برخورداراست.  به عبارتی؛ هر حرکت سياسي - اجتماعي از نقاط ضعف و قوّت بهره مند است. قیام جنوب ايران نیز از این امر، مستثنی نمی باشد. بنابراین باید بر این نکته تأكيد کنم كه آسيب شناسي نهضت جنوب ايران، ضروري و نيازمند تحقيقي دقيق است؛ تا با بررسي و واكاوي عميق، بتوان به ژرفاي قيام و روابط بازيگران عرصه ي سياست و مبارزه پرداخت. بديهي است كه چنين اقدامي موجب كشف زواياي ناشناخته و ضعف هاي پنهان اين قيام مردمي خواهد شد و با ديدگاه نقّادانه، مي توان براي آيندگان زمينه ي مناسب تر و راه هموارتري را ترسيم نمود. باشد كه از گذشته عبرت گيريم.

آیا می توانید به برخی از ضعف های نهضت جنوب اشاره نمایید؟

در اینجا به لحاظ محوریّت موضوع، که بررسی نقش رئیسعلی دلواری در نهضت جنوب ایران است، در صدد کالبدشکافی این نهضت نیستم،  امّا نظر به اهمیّت بعضی از نقاط ضعف و قوّت، که به نوعی ریشه درفرهنگ عمومی و نظام قبیله ای و عشیره ای مردم ما دارد، ناگزیر می توان به طرح برخی ضعف های مهمّ مرتبط با محور موضوع اشاره نمود. یکی از غم انگیزترین مسائلی که اغلب نهضت های آزادی خواه و رهایی بخش، چه در مواجهه با استعمارگران خارجی و چه در برابر استبدادگران داخلی بدان دچار بوده اند، خیانت برخی افراد یا گروه های خودی به رهبران قیام ها بوده است که در نتیجه ی آن، روند حرکت و فرجام نهضت، دچار اشکال و در نهایت اضمحلال گردیده است. بیشتر جنبش های اصلاحی، انقلابی و دفاعی تاریخ کشور ما، به این بلا مبتلا بوده اند که به لحاظ همگونی، می توان دو نهضت رهائی بخش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی درشمال و قیام تنگستان به سرداری رئیس علی دلواری درجنوب را شاهد مثال آورد. در این قیام ها، یکی از دلایل شکست، نقطه ی ضعف خیانت درونی و خنجرزدن از پشت ، توسط خائنین وطن فروش بوده است. چنان می نماید که این امر نامیمون، ریشه در فرهنگ ما دوانیده و به صورت یک عارضه و بیماری فرهنگی در آمده است! این بیماری مزمن، مرده ریگی است که از دیرباز در این مرز و بوم باقی مانده و میراثی است که از فرهنگ ایلی و قبیله ای نظامهای سلطنتی به ما رسیده است. در نهضت جنوب، تنها همین مورد خیانت قاتل رئیسعلی نبود که ضربه ای شدید بر پیکره ی مقاومت مردمی وارد نمود بلکه سرنوشت غم انگیز اغلب سران نهضت با دخالت و مشارکت نیروهای خودی رقم خورد و طومار زندگی آنان بدست این نابکاران برچیده شد.

در تحلیل این خیانت ها چه می توان گفت؟-

تحلیل دقیق این وضع، نیازمند تحقیق موشکافانه و بررسی آسیب شناسانه ی جامعه شناختی است، امّا چهره ی عریان و وجه نمایان این تراژدی، رقابت منطقه ای و حسادت همقطارانی است که ریشه در اسارت جاه و مال دنیوی دارد و مصداق کلام پیامبر اسلام (ص) است که فرمود: «حُبُّ الّدُنیا رَأسَ کُلَّ خَطیئَة» !. بدون شک آنان که درطول این نهضت، از همکاری خودداری نمودند و آنان که در برابر این جنبش، سرکش شدند، با کسانی که به قیام اقدام کردند ولی خیانت ورزیدند همانند و همه ی آنان مشمول خطای حبّ دنیا شدند.

 به طور خلاصه نقطه ی ضعف و نکته ی قوّت نهضت جنوب را چگونه می بینید؟

هرچند که شرایط حاکمیّت محلّی در مناطق تحت سیطرۀ سران مجاهدین در نهضت جنوب ایران، بر مبنای ساختار قومی ـ قبیله ای بود و در این بافت اجتماعی، عصبیّت ایلی نقش دوگانه و دیالکتیکی خود را بازی کرد، و مآلاً دشمن، هوشیارانه از این شرایط ، در جهت حذف فیزیکی سران نهضت، بهره جست و شکست ظاهری را بر مردم تحمیل نمود، امّا به گواهی تاریخ ، ذرّه ای خلل در اعتقاد صیانت دینی و حفاظت ملّی هیچ یک از سران مجاهدین، وارد نشد و همگی آنان تا آخرین دم و آخرین قطرۀ دم ، در راه عقیده و جهاد خویش، پا برجا بودند و قدمی عقب نشینی ننمودند.

*گفتگو با احمد دلواری خواهر زاده «شهید رئیسعلی دلواری»
• هدف از قیام سردار جنوب شهید رئیسعلی دلواری چه بوده و چه کسانی نقش عمده ای در حمایت از وی داشته اند؟
هدف و انگیزه شهید رئیسعلی دلواری انگیزه ای مذهبی و مکتبی بوده وهر انسان پایبند به مذهب و مکتب اعتقادی خود دارای هدفی است که ریشه آن در فطرت ذات وجودی او تبیین شده و به فرمایش رسول اکرم (ص) که می فرماید: حب الوطن من الایمان یعنی دوست داشتن وطن از نشانه های ایمان است و هر انسان آزاده و صاحب عقل و بصیرت با چنین هدفی زندگی می کند و اگر با چنین اعتقاداتی جان خود را نثار کند به هدف اصلی یعنی ایمان و اخلاق و عمل صالح دست پیدا کرده و به سعادت دنیا و آخرت رسیده و با ایمان و تقوای الهی خود را بیمه کرده که هدف از خلقت خداوند نیز همین است و در مورد بخش دوم سوال که چه کسانی نقش عمده ای در حمایت از وی داشته اند لازم است عرض کنم که انسان در این راه پر خطر اول بر خدای خود توکل می کند و در مرحله نخست خدا را پشتیبان و حامی خود قرار می دهد و بعد با انسان هایی که چون او فکر و ذکرشان با این اعتقادات خو گرفته است جان خود را در طبق اخلاص می گذارند و شهید رئیسعلی نیز از روحانیت آن روز چون شیخ محمد حسین برازجانی و دیگر علماء زمان خود که از برون نام آنها به علت اطاله کلام بسنده می کنم و دیگر همرزمان شجاع، نترس و بی باک خود چون خالو حسین و سایر مبارزین و متدینین دشتی، دشتستان و تنگستان که در حمایت، غرت و مردانگی و وحدت و یکپارچه نقش اساسی و بنیادی داشته و دارند این نهضت را به پیروزی رساندند و این قیام جنوب همچون قیام خونین سرور و سالار شهیدان حسین بن علی (ع) تا پایان روزگار بر تارک تاریخ خصوصاً تاریخ ایران می درخشد.

• جایگاه شهید رئیسعلی دلواری در کسب استقلال سیاسی کشور عزیزمان چه بوده است؟
در آن زمان اقتدار از حکومت مرکزی سلب شده بود و راه های ارتباطی در زمین و دریا در اختیار سربازان چکمه پوش و اشغالگر انگلیسی و هندی درآمده بود و حاکم بوشهر نیز نه تنها مبارزین را یاری نمی کردند بلکه آنان را یاغی تلقی و برای سرکوبی آنها با متجاوزین همسو و هم نظر شده بود و برخی خوانین از ضعف حکومت مرکزی و موقعیت به دست آمده خوشحال و مسرور شده بودند و منتظر چنین موقعیتی بودند که بهتر بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرند و ادعای حاکمیت مطلق می کردند و بر سر به دست گرفتن قدرت و حاکم شدن بر مردم هیچ اقدامی حتی همکاری با متجاوزین دریغ نمی ورزیدند و از سویی بی توجهی و بی تفاوتی برخی از مردم در دیگر بلاد و شهرهای همجوار گستاخی دشمن را افزونتر ساخته بود. در این لحظات حساس با توجه به قدرت دشمن تصمیم گرفتن و مقابله کردن با آن بسیار سخت و دشوار بود که شهامت، شجاعت، استقلال و ایمانی راسخ را می طلبید و تمام این نارسائیها و ناملایمات می توانست مردم تنگستان را مثل دیگر نقاط بی تفاوت سازد و سکوت را بر همه چیز ترجیح دهند. اما مردی شجاع، استقلال طلب، آزادیخواه و سلحشور از آبادی کوچک اما با صلابت بنام دلوار همگام با یارانش در مقابل دشمن می ایستد و طعم تلخ جنگ و آوارگی و تمام مشکلات را به جان می خردو با خون پاک و مطهر خود و یارانش جامعه ای را از ذلت، خفت و خواری نجات می دهند و از یک ملت افسرده و خاموش در ادوار تاریخ یک قهرمان می سازد.
• حضور زنان و جوانان در قیام شهید رئیسعلی دلواری
بد نیست بدانید که در همین قیام تاریخی حضور جوانان و زنان دلواری و حتی سایر نقاط در آن شرایط سخت و حساس نقش بسیار سرنوشت سازی داشته اند و جهت انتقال خانواده های خود به پشت کوهها (کلات بوجیر) که از تیرس دشمنان و اجانب مصون باشند تا مورد اصابت توپ های دور برد قرار نگیرند همکاری های فراوان کردند و حتی بعضی از آن زنان شیردل با افسران و سربازان دشمن درگیر می شدند و آنها را از دلوار خارج می کردند.

• پشتیبانی اصناف و تجار از قیام مردم جنوب
پشتیبانی تجار و اصناف از قیام مردم جنوب به لحاظ شرایط مالی زیاد چشمگیر نبوده ولی هر چند مردم آن زمان در سختی و فشار مالی بوده اند در پیشبرد نهضت و قیام هیچ دریغی نکرده اند و با اندک بضاعتی که داشتند به یاری و کمک مبارزان شتافتند و عمده کمک های مالی آنها از قبیل ادوات جنگی معمولی (تفنگ دست پر و تک تیر) و مواد غذایی (نان و خرما) که نهایتاً تلاش مود را کرده که قابل تقدیر و تشکر است.
• امروزه مردم و مسئولین چه درس هایی را از زندگی و مبارزه شهید رئیسعلی دلواری می تواند بگیرند؟
امروزه مردم و بخصوص مسئولین و دست اندر کاران با تامل و تدبر در این حرکت معنوی و تاریخی سرنوشت ساز می توانند درس های بزرگی چون شهامت، شجاعت، پایبندی به اصول و ارزش ها، خودباوری و عدم پذیر خفت و خواری در مقابل بیاموزند، الگو بگیرند و در زندگی روزمره خود بکار گیرند.
• گوشه هایی از اخلاق اجتماعی و رفتار دینی شهید رئیسعلی دلواری
 ما نمی خواهیم تعریفات به رئیسعلی نسبت دهیم ما قضاوت بیان اخلاق اجتماعی و رفتار دینی شهید رئیسعلی دلواری را مورخین اهل علم بدهند و من باب ضمن اشاره به این بیت که شاعر گرانقدر گفته: خوشتر آن باشد که سر دلبران/ گفته آید در حدیث دیگران.
فقط به این بسنده می کنم که بزرگان و هم سن و سالان وی تعریف می کنند که از ایمان و اخلاص بالایی برخوردار بود و حتی با دشمنان و اسرا نیز جوانمردانه رفتار می کردند و از قول یکی از افسران اسیر می گویند که او گفته است: در این مدتی که سر تا سر خلیج را سیر کرده ام و با ایرانیان نیز حشر و نشر داشته ام آنچه برداشت کرده ام آنست که ایرانیان مردمانی نجیب، مهمان نواز، با عاطفه و احساس هستند.
• حرف های خواهرزاده شهید رئیسعلی دلواری به مردم و خوانندگان این مطلب دارید؟
اینجانب کوچکتر از آن هستم که برای مردم شریف و خوانندگان توصیه ای داشته باشم ولی همین قدر به این باور رسیده ام که هر کسی برای خدا قدم بردارد محبوب دلهاست و نامش نسلاً بعد از نسل در سینه ها زنده و ماندگار است همانطور که خدای کریم در قرآن مجید فرموده است: ما عندکم ینفدو ما عندالله باق. یعنی آنچه نزد شما است فانی است و آنچه نزد خداست ماندگار است.
در آخر نیز بر خود لازم می دانم از تلاش های این هفته نامه جهت انعکاس و درج مطالب مربوط به شهدای گرانقدر که بر گردن همه ما حق دارند تقدیر و تشکر کنم.
روحش شاد
ز تیغ شیر خدا چون رواج شرع نبی شد
از این سبب به همه ی مسلمین رئیسعلی شد

منبع: ناصرون