» جامعه‌شناسی کرونایی(1)

سید نور محمد حسینی سوق

چند صباحی است که دنیا میزبان یک ویروس نامرئی و میکروسکوپی به نام کویید 19 هست.دردی که نه درمان دارد و نه سلاح اتمی بر آن کارساز است و نه زرادخانه‌های موشکی قدرت محو آن را دارد و نه فهم ناقص علمی بشر قادر به شناخت آن هست.

سال‌ها پیش در کتابی خواندم که ، مجهولات بشر ازنظر ریاضی بی‌نهایت هستند ولی معلومات بشری عددی معلوم و معین هستند. ازنظر ریاضی هر عدد معلوم تقسیم‌بر عدد نامعلوم و بی‌نهایت ،صفر می‌شود.پس ازنظر علم ریاضی ،میزان کل علم بشر تقریباً صفر ارزیابی می‌شود. 

البته این قصه آن موقع برایم خنده‌آور بود.چون هرروز در صنع تفرج می‌نمودیم و حیرت فنّاوری ،چشمانمان را خیره نموده است و به‌شدت محو مدل‌های روزانه بودیم .

ناگهان کرونا آمدوعلم غش کرد. این امر باعث شد که به شیوه تجسمی به ما فهمانده شود که علم بشری بسیار ناقص و در حد صفر است و بشر با کمال خیلی فاصله دارد. خیلی.

این شرایط پراضطراب و ترس کرونایی تمامی ستون‌های جامعه را به لرزه درآورده است. اقتصاد را فلج کرده است ،آموزش رسمی را تعطیل ،رفاه را بی‌معنا کرده ،گردش را به کما برده و سیاست را قفل و در برخی موارد شل کرده است. برخی از چراغ‌های اصلی مذهب مثل زیارت و جمعه و جماعت را نیز موقتاً خاموش نموده است.

در طاقچه بازارچه علم، جامعه‌شناسی به مطالعه می‌پردازیم که آیا متفکری ، نظریه‌پردازی تحلیلی از این شرایط داده بود و نظریه‌ای ارائه کرده بود؟

 به کتاب جامعه خطر نوشته اولریش بک جامعه‌شناس آلمانی می‌رسیم که بیش از بیست سال قیل نوشته‌شده است .کتاب پیامدهای مدرنیته گیدنز را هم ورق می زنیم که آیا این خطرات را پیش‌گویی کرده بودند. گیدنز هم فریاد زده بود که ایها الناس ،درست است که ما از قبل مدرنیته و صنعت ،مواهب بسیاری را نوش جان کردیم ولی شاخص‌های بسیار مخاطره‌آمیزی درراه است.

این گروه از جامعه شناسان معتقد ند که ،اگر جامعه را با ماکروسکوپ تاریخ نگاه کنیم ،سه قطعه تاریخی را مشاهده می‌نماییم.

 مرحله اول: پیش صنعتی ویا پیش مدرنیته

مرحله دوم:مدرنیته و یا صنعتی

مرحله سوم: جامعه خطر یا اضطراب و یا پسا مدرنیته

برای مطالعه هر فازتاریخی ، از چهار متغیر استفاده می‌کنیم. 1-نوع خطر در هر مرحله 2-نقش افراد در پیدایی خطرها در هر مرحله 3-دامنه و قدرت تخریب این خطرات 4-مسئولیت انسان‌ها در قبال این خطرات

اول: نوع خطر

در جامعه پیش صنعتی خطرات عمدتاً ناشی از طبیعت هستند مثل سیل،زلزله، بیماری‌های ویرانگر و... ولی در جامعه مدرنیته ،بشر توانست جلوی خطرات طبیعی را تا حدی بگیرند .ولی خطراتی چون رانندگی ،سقوط هواپیما ،آتش‌سوزی ،جنگ ،خطرات و آسیب‌های ناشی از کار جایگزین آن‌ها شده است. 

در فاز سوم یعنی جامعه خطر و اضطرابی ،خطرات بر ما تحمیل می‌شوند. مولد آن‌ها هم همین مصنوعات بشری و تکنولوژی ها و ادوات صنعتی هست. این خطرات چهره بد و زشت ژانوس تکنولوژی است. تکنولوژی که هایدگر سال‌ها پیش به ما سفارش کرده بود ماهیتی دارد.که خنثی نیست خود را تسلیم محض این ارابه ننماییم.چون بعدها به نقطه‌ای می‌رسیم که همانند اسیری دربند آن خوا هیم شد که نه راه پس داریم و نه راه پیش. 

کرونا از این نوع خطرات است.مشاء ویروس ناشناخته کویید 19 هر چیزی باشد در هر نقطه‌ای که باشد اگر تولید بشر باشد که قصه روشن است ، اگر هم ساخته بشر نباشد دلیل شیوع آن تکنولوژی و سبک زندگی ماست. والا خود ویروس که به‌خودی‌خود دشمن بشریت نیست. شیوع آن بشریت را رنج می‌دهد. خود ویروس هم که شیوع پیدا نمی‌کند بلکه این روند زندگی مدرنیته و جهانی شدن است که ویروس را از یک‌منزلی در اوهان چین ،وارد نقطه‌ای دورافتاده در کهگیلویه و بویراحمد ویا سیستان می‌نماید که از 5 درصد مواهب تکنولوژی مدرنیته هم لذت نبرده است و در شادی آنها شریک نبوده ولی در مصیبت‌ها کاملاً سهیم هستند.

دوم:نقش فرد و انسان

در مرحله پیش از صنعتی ،چون تمام وقایع با منطق جادو و ارواح تحلیل می‌شوند پس افراد در پیدایش یا رفع خطرها کاره‌ای نیستند. ولی در عصر مدرنیته ، بشر برای غلبه بر حوادث و خطرات ،کشفیاتی دارد. واکسن برای مقابله با بیماری‌ها ،کیسه هوا و کمربند برای جلوگیری از خطرات تصادف، گذاشتن سیستم‌های ایمنی در ایرلاین ها و قطارها و ماشین‌ها و کارخانه‌ها و...... 

اما در جامعه خطر یا اضطرابی ،کنترل بشر به حداقل می‌رسد.مثل حادثه چرنوبیل ،یا همین کرونا . دست تکنولوژی در مواجهه با آن ها کاملا بسته است .نه دارویی بر آن شفاست و نه تیغی قدرت جراحی و نه سلاحی قدرت مقابله و نه موشکی قدرت تخریب آن دارد. همه فقط از کنار آن رد می شوند .

دامنه تخریب:

خطرات در مرحله پیش صنعتی فقط یک منطقه یا کشور را نابود می‌کرد و تمام می‌شد ولی در مرحله صنعتی این خطرات محدود به یک فضای خاص و یا تجمعات خاص می‌شود ولی در مرحله جامعه خطر و اضطراب کل دنیا را هدف قرار می‌دهد. مطابق آخرین آمار اکنون 200 کشور جهان درگیر هستند. به زبانی 200کشور جهان این بلای کرونا را شناختند و شروع به آزمایش مردمان خود کردند.5 کشور دیگر می‌خواهد تا آمار همه‌گیری کامل شود.

و اما مسئولیت ما:

در جامعه خطر افراد هیچ اختیاری ندارند. آن‌ها محکوم و مقهور خطرات هستند.ولی در مرحله جامعه صنعتی ،برای هر چیزی تخصصی وضع گذاشتند. معلم ،قاضی ،وکیل ،پزشک ،پرستار ،مهندس و..... اگر جاده خراب بود یا خانه محکم نبود مهندسان ،کسی فوت کرد از پزشکان می‌پرسیم ،و....حوزه مسئولیت هر فرد مشخص است. هیچ‌کس در کار کسی دخالت نمی‌کند.

اما در جامعه خطر همه ما مسئولیم و در همان حال مسئول هم نیستیم. می‌توانیم احساس مسئولیت کنیم و می‌توانیم هم این احساس را نداشته باشیم. مثلاً می‌توانیم ضدعفونی کنیم یا نکنیم. می‌توانیم مرتب دستان خود را بشوییم یا نشوییم. می‌توانیم با سامانه چهل سی همکاری کنیم یا نکنیم. می‌توانیم به سفر برویم یا نرویم و.......

به عبارتی ، همه درنبردیم. این جنگ برخلاف جنگ‌های دیگر ،کشور مقابلی وجود ندارد. همه ملل ،کل بشریت خاک‌ریز زدند. کادر بهداشتی در خط مقدم و بقیه پشت جبهه هستند. دشمن هم یک ویروس میکروسکوپی است . بسیار ریز ،به نجوی که ریزریز جامعه جهانی را مورد هجوم قرار داده است.

باور کنید همه ما وارد مدرنیته بازتابی شدیم باید به نوسازی انعکاسی خویش فکر نماییم.

این بماند تا قسمت دوم.

سید نورمحمد حسینی سوق/ قرنطینه اجباری یاسوج / چهارم فروردین سال کرونایی