» مقوله آزادی در سند تحول بنیادین(۳)

  آزادی از جمله مقولاتی است که در طول تاریخ بشر همیشه مورد بحث صاحب نظران و مکاتب بوده، مقولاتی چون حد و اندازه آزادی، محدودیت های آزادی، انواع آزادی، آزادی از چه؟ موانع آزادی و ...

آزادی از طبیعی ترین حقوق انسانی است که خالق آن را همزاد مخلوق متولد نموده و رشد و کمال انسان را در سایه آزادی و انتخاب محقق نموده و لذا در تعریف آن گفته اند: «آزادی، وضع حال و رفتاری است که در آن شرایط تحمیلی در کار نباشد یا حداقل فشارها محسوس نباشد و حرکت ذاتی و جوهر طبیعی و اجتماعی آدمی مختل نگردد و توان بالقوه نفس و روان انسان بستر مناسب و حقیقی برای بالفعل شدن را بیابد، از نوعی سازواری لازم برخوردار شود. ⁽¹⁾

آزادی ودیعه الهی است که جوامع انسانی در پرتوی آن سرنوشت دنیا و آخرت خود را رقم می زنند. موهبت آزادی، انسان ها را در جوامع گوناگون را به کار و تلاش و عشق ورزی و حفظ مملکت وامی دارد و فقدان آزادی سرنوشتی است که سلطه گران و زورگویان حاکم اعمال می کنند تا دنیای خود را بسازند؛ و چون در آزادی شکوفایی استعداد ممکن می شود لذا همه به دنبال استفاده مطلوب از این موهبت بر می آیند.

در جهان بینی اسلام، حق آزادی، ، حق تعیین سرنوشت، حق انتخاب شغل ،همسر ، کار و سکونت و ... همه به رسمیت شناخته شده و اختیار در همه حال برای فرد مجاز شناخته شده تا بتواند اراده و توانایی خود را بروز دهد. اما نکته مهم این است که در جهان بینی اسلام ترکیب روح و روان، با هم دیده شده و لذا  ترکیب اندیشه ها، عاطفه ها، اراده ها و فرهنگ ها با سرمایه ای فطری و اکتسابی زندگی اجتماعی را شکل می دهد و هیچگاه  برای تکوین زندگی اجتماعی، هویت فردی سرکوب نمی شود.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مسئله آزادی و آزاداندیشی توجه شده از جمله در اصول 23 و 24 و 26 بر این مهم تأکید شده و لذا آموزش و پرورش به عنوان دستگاه متولی تعلیم و تربیت باید هم در عمل و هم در تئوری بستر مناسب آزاداندیشی را در کودک و نوجوان و جوان پرورش دهد تا ملکه ذهن او شود که اگر نسل آزادباور و آزاداندیش را پرورش دهد آن نسل هیچگاه:

_ تن به تسلیم و سازش با دشمنان دین و مملکت نمی دهد.

_ حق و حقیقت و عدالت را طالب است و در گسترش آن کوشش می کند.

_ اسلام به افراد پویا،  جستجوگر، خلاق، پرنشاط و مبتکر احتیاج دارد زیرا آنها پذیرای فضائل انسانی هستند.

  شخصیت متعالی انسان به عنوان موجودی متمایز و دارای حق انتخاب ایجاب می کند که هیچ مقامی،نتواند عقیده یا طرز تفکر خاصی را به او اجباراً بقبولانند. صراحت قانون بر عدم تحمیل فکر است حتی دین⁽²⁾. رشد و خروج انسان از تاریکی و جهل را در آزادی انتخاب می داند. پس مدرسه محل بروز و جلوه آزادگرایی و آزاداندیشی است تا در سایه این امر، هویت فطری و ذاتی بشر پدیدار شود و تحول در آموزش و پرورش با ایجاد بستر مناسب دستیابی این مهم می تواند اهداف بزرگ و الهی داشته باشد.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که بر اساس منطق متعالی اسلام و آموزه های حضرت امام (ره) و امام خامنه ای (مدظله العالی) و آرمان بلند شهدا تهیه شده در تمام موارد به صراحت و اشاره بر این مسیر تأکید نموده زیرا وقتی مؤسس این نظام در مورد جوانان معتقد است که :«آنان را تا مرز رسیدن به بهترین ارزش ها و نوآوری ها همراهی کنید و روح استقلال و خودکفایی را در آنها زنده نگهدارید.»⁽³⁾ لازم و ضروری است که برای  دستیابی به ارزش ها و نوآوری ها باید این سند ، مسیر را تعیین کرده باشد:

1- در فصل اول (کلیات) مسئولیت آماده سازی دانش آموزان برای تحقق مرتبه ای از حیات طیبه در همه ابعاد مورد دقت واقع شده که آزادی خود جلوه ای عینی از حیات طیبه است و حفظ هویت مشترک اسلامی_ایرانی و اعتلای مداوم جامعه اسلامی در سایه این مهم پدید می آید و لذا در ادامه بر آمادگی برای تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه به عنوان مهم ترین وظیفه دستگاه تعلیم و تربیت و نظام معیار اسلامی بر مبنای شایستگی ها و هویت تکوین یافته نقش آفرین می شود.

2- در فصل دوم (بیانیه ارزش ها) پس از بیان گزاره های ارزشی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در بند چهارم این فرآیند را در تمام ساحت ها و از جمله مهم ترین آن ها ساحت اعتقادی بیان داشته که آزادی محور آن  است و مبانی اعتقادی اسلامی بر این پایه استوار است و در بند 8 بر بصیرت و تعالی تکیه می نماید که بصیرت چراغ راه و نشانه معرفت و کمال است که انسان را از مسیر پر پیچ و خم راههای انحرافی با آزاداندیشی بسوی علم نافع ، هدایت گر و توانمندساز رهنمون مینماید.

لذا بیان موارد دیگری چون وطن دوستی ، توجه به مصالح فردی و اجتماعی ، صیانت از وحدت ملی و تلاش بر استمرار فرهنگ اسلامی_ایرانی از طریق ارزیابی آگاهانه آن و تعامل نقادانه با سایر فرهنگ ها بر اساس نظام معیار اسلامی همه توجه به هویت یابی و شخصیت پذیری دانش آموزان در سایه آزاداندیشی و استفاده از ثمرات این محور تعیین کننده است.

3- در مبحث مدرسه در افق چشم انداز 1404 وقتی موضوع اصلاح موقعیت توسط دانش آموزان مطرح می شود مسئولیت شناسی، امانت داری، خودباوری، کارآمدی و کارآفرینی، همدلی و احترام و اعتماد و وقت شناسی و مهمتر از همه نقادی و نوآوری مطرح می شود؛ کاملاً محرز است که دستیابی به این ویژگی ها با برخورداری از  آزادی و شکوفایی استعداد امکان پذیر است. در فضای آزاد و سالم جسارت به نقادی و یا تبلور روح نوآوری شکل می گیرد. بخصوص اینکه در محور چهارم همین بحث نقش آفرین در انتخاب آگاهانه، عقلانی، مسئولانه و اختیاری برای شکل گیری فرآیند زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموزان مد نظر می باشد. یعنی بستر نظام آموزشی ما بر اساس این سند بر انتخاب آگاهانه، مسئولانه و اختیاری وضع شده است. زیرا یک یادگیرنده کمال جو بر طبق  این سند خواستار تعالی مستمر فرصت های تربیتی، تسهیل کننده هدایت، یادگیری و تدارک بیننده خودجوش حاصل می گردد و البته طبق همین سند باید دستگاه تعلیم و تربیت برخوردار از مربیان دارای فضائل اخلاقی و شایستگی های حرفه ای با هویت یکپارچه توحیدی بر اساس نظام معیار اسلامی باشد تا توانایی خلق چنین انسان آزاداندیش، خلاق و متفکر و مبتکری را داشته باشد.

4- در فصل پنجم (هدف های کلان) گسترش و تأمین همه جانبه عدالت آموزشی و تربیتی و برقراری یک نظام اثربخش و کارآمد مدیریت منابع انسانی و افزایش مشارکت و اثربخشی همگانی و تحول و بهسازی در نظام برنامه ریزی آموزشی مدارس پیش بینی شده است و راهبردها بر اساس این اهداف پیشنهاد شده اند.

با این توجه لازم است:

_ استقرار نظام مدیریت اثربخش، کارآمد، مسئولیت پذیر و پاسخ گو و بسترسازی در دستور کار تمام برنامه ریزان مجری این سند باشد.

_  نهادینه سازی مشارکت اثربخش و تقویت مدیریت یکپارچه (خانواده، نهادهای اقتصادی، مدیریت شهری و ...) به طوری که هیچ کدام از این عوامل مؤثر به صورت  جدا از یکدیگر عمل نکنند.

_ توسعه ظرفیت ها و توانمندی های آموزش و پرورش (توسعه مستمر بر پایه توانمندی های اعتقادی، تربیتی، علمی، حرفه ای )

 وظایف همه فرهنگیان در سراسر کشور بر اساس سند چشم انداز و سیاست های کلی نظام تعریف و تبیین شوند.

_ طبق راهکارهای این سند پرورش دانش آموختگانی که در عین برخورداری از دانش های پایه و عمومی با درک مفاهیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و روانی حداقل برخوردار از یک مهارت مفید توانسته باشد با قدرشناسی و درک زیباشناسانه آفرینش الهی ٰ حافظ میراث فرهنگی، تمدنی و هنری در عرصه ملی و جهانی تبدیل شود.

محصول نظام آموزش آزاداندیشانه ،خلق انسان متفکر را دنبال دارد که تعالی و کمال خود، خانواده و جامعه اش را متحول می نماید و این میوه شیرین سند تحول بنیادین خواهد بود. انشاالله.

                                               یدالله مرادی - مرداد 1391